ዋሽንግተን ቤጂንግ የባለብዙ ወገን የሰላም ጥረቶችን እንድትቀላቀል በተሳካ ሁኔታ መጫን ትችላለች? ረቡዕ ጥር 19 ቀን 2022/ በ: ጆሴፍ ሳን, ፒኤች.ዲ.; ቶማስ ፒ. ሺሂ

ኢትዮጵያ ውስጥ ከፍተኛ ድርሻ ቢኖራትም ቻይና ከሰላም ጥረት ጎን ተቀምጣለች።

 ዋሽንግተን ቤጂንግ የባለብዙ ወገን የሰላም ጥረቶችን እንድትቀላቀል በተሳካ ሁኔታ መጫን ትችላለች?

 ረቡዕ ጥር 19 ቀን 2022/

 በ: ጆሴፍ ሳን, ፒኤች.ዲ.;  ቶማስ ፒ. ሺሂ

 የህትመት አይነት፡-

 ትንታኔ እና አስተያየት

 እ.ኤ.አ. ከህዳር 2020 ጀምሮ ኢትዮጵያ ወደ 50,000 የሚገመቱ ሰዎች ህይወት የቀጠፈ እና ከሁለት ሚሊዮን በላይ የሚገመተውን መፈናቀልን ባደረገ ገዳይ የውስጥ ግጭት ስትሰቃይ ቆይታለች።  ዩናይትድ ስቴትስ፣ የአፍሪካ ህብረት እና ሌሎች በክልሉ የሚገኙ በፌዴራል መንግስት እና በህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሀት) መካከል የተኩስ አቁም ስምምነት ለማድረግ ቢሞክሩም ብዙም ርቀት አልሄዱም።  በአንፃሩ ቻይና ከሰላም ግንባታው ጎን ሆና ቆይታለች ምንም እንኳን በአፍሪካ በሕዝብ ብዛት ሁለተኛ የሆነችው ኢትዮጵያ የአፍሪካ ፖሊሲዋ ማዕከል ብትሆንም።

 የቀውሱ መጠንና ፍጥነት ዓለም አቀፍ ትብብርን እንጂ ፉክክርን አይፈልግም።  የመፍትሄ ሃሳቦችን የማቅረብ ፖለቲካዊ እና ፋይናንሺያል ሸክም በአንድ ሀገር ብቻ ሊሸከም አይችልም።  ዋሽንግተን እንደ ቅድሚያ ቤጂንግ የአፍሪካ ዲፕሎማሲያዊ ግፊትን በመደገፍ የኢትዮጵያን ችግር በዘላቂነት ለመፍታት የምታደርገውን ጥረት ሰብዓዊ ቀውሱ ተባብሶ ቀጣናውን የበለጠ አለመረጋጋትን ከማስከተሉ በፊት እንዴት ልትቀላቀል እንደምትችል ማሰስ አለባት።  ቻይና በምትኩ የዩኤስ ዲፕሎማሲያዊ ጥረቶች ውድቀት እና በዋሽንግተን እና በአዲስ አበባ መካከል ያለው ውጥረት እየጨመረ በመምጣቱ እርካታ ሊወስድ ይችላል - ነገር ግን እንዲህ ዓይነቱ አቀማመጥ ቻይና በኢትዮጵያ ውስጥ የምታደርገውን ከፍተኛ ኢንቨስትመንት ስጋት ላይ ይጥላል እና በአገራቸው ውስጥ ታላቅ የስልጣን ፉክክር የሚቃወሙትን አፍሪካውያንን ያጋጫል።

 የኢትዮጵያ ጥልቅ ቀውስ

 እ.ኤ.አ. በ2018 ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ በህወሓት የበላይነት ይመራ የነበረውን የኢትዮጵያ መንግስት ነፃ አውጥተው ነፃ አውጥተው ነበር ።እርምጃዎቹ በፖለቲካ ፓርቲዎች ላይ የተጣለውን እገዳ ማንሳት እና የፖለቲካ እስረኞችን መፍታት ይገኙበታል።  አቢይ በ2019 የኖቤል የሰላም ሽልማት የተሸለመው በኢትዮጵያ እና በጎረቤት ኤርትራ መካከል ያለውን የተራዘመ ግጭት ለማስቆም ባደረጉት ጥረት ነው።  እነዚህ አወንታዊ ለውጦች ቢኖሩም የአብይ መንግስት ትግራይን እና ሌሎች ክልሎችን በማውጣት ስልጣኑን ያማከለ ነው በሚል ወቀሳ ደርሶበታል።  የረዥም ጊዜ የክልሎች እና የጎሳ ክፍፍሎች - የአብይ ማሻሻያዎች የበለጠ መግለጫዎችን የሚፈቅዱ - በ 2020 ብሔራዊ ምርጫ በ COVID-19 መካከል መራዘሙ ተባብሷል ።

 ከቅርብ አመታት ወዲህ ውጥረቱ እየገነነ የመጣ ሲሆን የአብይ መንግስት ህወሀትን እንደ ትልቅ ክልላዊ የራስ ገዝ አስተዳደር ሲመለከት - ነጻ ካልሆነ - እና የትግራይ ተወላጆች የአብይ መንግስትን ግዛቱን በፖለቲካ ማግለል ሲከሰሱ ይህም የስልጣን ምርኮውን አያገኝም።  የትግራይ ተወላጆች የአብይን ምርጫ መዘግየት በመቃወም በሴፕቴምበር 2020 የክልል ምርጫዎችን አካሂደዋል።ከሁለት ወራት በኋላ በኢትዮጵያ ፌደራል ወታደራዊ ሃይል እና በትግራይ መከላከያ ሰራዊት መካከል መጠነ ሰፊ ጦርነት ተካሂዶ የትግራይ ተወላጆች የፌደራል ወታደራዊ ካምፕን በመምታታቸው ነው ብለው በወሰዱት እርምጃ።  ቅድመ ሁኔታ.

 ዛሬ መንግስትና ህወሓት ተቆፍረዋል እና ውይይትን እየሸሸጉ ነው - አስከፊ ሰብአዊ መዘዞት።  ህወሀት የኦሮሞ ነጻነት ሰራዊትን ጨምሮ ከሌሎች ፀረ-መንግስት ቡድኖች ጋር ተባብሯል፣ ምንም እንኳን ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ያጋጠመው ወታደራዊ ውድቀት የተኩስ አቁም ጥሪ እንዲያቀርብ አድርጎታል።  የፌደራል መንግስት በወሰደው እርምጃ ምግብና መድሀኒት ወደ ትግራይ እንዳይደርስ በመከልከሉ ህይወትን አደጋ ላይ ጥሏል።  የተባበሩት መንግስታት ድርጅት እንደገለጸው ዘግናኝ የሰብአዊ መብት ረገጣዎች የተለመዱ ናቸው፤ ከእነዚህም ውስጥ አንዳንዶቹ “የጦርነት ወንጀል እና በሰብአዊነት ላይ የተፈጸሙ ወንጀሎች ሊሆኑ ይችላሉ።  የተባበሩት መንግስታት የፀጥታው ምክር ቤት የተኩስ አቁም ጥሪ ሲያቀርብ፣ የአፍሪካ ህብረት ደግሞ የቀድሞ የናይጄሪያን ፕሬዝዳንት ኦሉሴጉን ኦባሳንጆን ድርድር እንዲያደርጉ መጥራቱ ይታወሳል።  እስካሁን ድረስ ትንሽ ዲፕሎማሲያዊ እድገት አልተገኘም።

 የቻይና ጥልቅ ትስስር

 ኢትዮጵያ የቻይና ቤልት ኤንድ ሮድ ኢኒሼቲቭ ማዕከላዊ ማዕከል ነች፣ የቻይናን ተፅእኖ በገንዘብ በመደገፍ እና በመሠረተ ልማት ግንባታ ለማስፋፋት በማደግ ላይ ያለ ፕሮግራም።  በአሁኑ ወቅት በኢትዮጵያ ከ4 ቢሊዮን ዶላር በላይ ዋጋ ያላቸው 400 የሚጠጉ የቻይና የግንባታ እና የማምረቻ ፕሮጀክቶች አሉ።  አብዛኛው የኢትዮጵያ አየር፣መንገድ እና የባቡር መሠረተ ልማት በቻይናውያን የሚሸፈን እና የሚገነባ ነው።

 ይህ ጠንካራ የቻይና ኢኮኖሚያዊ ተሳትፎ ቤጂንግ የኢትዮጵያ ከፍተኛ የንግድ አጋር እንድትሆን አድርጓታል።  ከኮቪድ-19 በፊት፣ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በአስደናቂ ሁኔታ በ10 በመቶ እያደገ ከአስር አመታት በላይ ያስቆጠረ ሲሆን ይህም ቻይና በልማት አጋርነት ያላትን ከፍተኛ አቋም አረጋግጧል።  ነገር ግን የኢትዮጵያ 13.7 ቢሊዮን ዶላር የሚገመተው የቻይና ዕዳ ዘላቂነት ላይ ስጋት አለ፣ ከአፍሪካ ከአንጎላ ቀጥሎ ሁለተኛ።  ይህ የዕዳ ተጠያቂነት ቻይና በኢትዮጵያ ያላትን ድርሻ የበለጠ ከፍ ያደርገዋል።

 በሁለቱ ሀገራት መካከል ያለው ፖለቲካዊ ግንኙነትም ጠንካራ ነው።  እ.ኤ.አ. በ2003 የተካሄደውን የቻይና አፍሪካ የትብብር መድረክን በማዘጋጀት የመጀመሪያዋ አፍሪካዊት ሀገር ነች። በ2012 ቻይና በ200 ሚሊዮን ዶላር የአፍሪካ ህብረት ዋና መስሪያ ቤት በአዲስ አበባ ገነባች።  ይህ በእንዲህ እንዳለ የቻይና መገናኛ ብዙሀን በኢትዮጵያ ያላቸውን ቆይታ አስፋፍተዋል።

 ቻይና እና ኢትዮጵያ በ2005 በጋራ የስልጠና፣ የቴክኖሎጂ ልውውጥ እና የሰላም ማስከበር ስራዎች ላይ የተደረሰውን የመከላከያ ስምምነት መገንባታቸው ይታወሳል።  ኢትዮጵያውያን መኮንኖች በቻይና ሰልጥነዋል።  አብዛኛው ከባድ የጦር መሳሪያዎቹ ሩሲያዊ ወይም ዩክሬን ሲሆኑ፣ የኢትዮጵያ ጦር በቅርቡ የቻይና መድፍ እና ማጓጓዣ ተሽከርካሪዎችን ገዝቷል።  ከዚህም በላይ የመንግስት ሃይሎች በቻይና የቀረቡ ሰው አልባ አውሮፕላኖችን እንደሚጠቀሙ ተሰምቷል።  የቻይና የኢኮኖሚ፣ የፖለቲካ እና የጸጥታ ጥረቶች ውጤት ያመጡ ይመስላል፤ አብይ ቻይናን “በጣም ታማኝ ወዳጅ እና እጅግ የምትወደድ የኢትዮጵያ አጋር” ሲል ገልጿል።

 የቻይና አጣብቂኝ፡ መንግሥትን መደገፍ፣ ጣልቃ አለመግባት መጥራት

 ቤጂንግ ለረጅም ጊዜ ሲዘልቅ የቆየውን “ጣልቃ አልገባም” የሚለውን አባባል በመከተል በኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን ጠብ አጫሪ ዓለም አቀፍ ተሳትፎ ተቋቁማለች።  በተባበሩት መንግስታት ድርጅት አምባሳደሯ በህዳር 2021 “መፍትሄዎች የሚገኘው ከውስጥ ብቻ ነው” ሲሉ የክልላዊ ሀገራትን እና ድርጅቶችን ጨምሮ “የአፍሪካን ችግሮች ለመፍታት ለአፍሪካ መፍትሄዎች ድጋፍ” ደጋግመው ተናግረዋል ።  አምባሳደር ዣንግ ጁን የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የፀጥታው ምክር ቤት “ለአፍሪካ ህብረት አስፈላጊውን ጊዜና ቦታ እንዲሰጥ” ሲያስጠነቅቁ የሰብአዊ እርዳታ ስራዎች የኢትዮጵያን “ሉዓላዊነት እና አመራር” ማክበር አለባቸው ሲሉ ቻይና አፅንዖት ሰጥታለች ግጭቱ ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ  .  የቻይናው ተላላኪም በኢትዮጵያ ላይ የኢኮኖሚ ማዕቀብ መጣሉን ተናግሯል።

 ቻይና ያለምንም ጥርጥር እየተስፋፋ ያለውን የጸጥታ ችግር በቅርበት እየተከታተለች ሲሆን፥ በግምት 30,000 የሚሆኑ የቻይና ዜጎች በኢትዮጵያ ይገኛሉ።  ዋናው የኢትዮጵያ የኢንቨስትመንት ፖርትፎሊዮ አሁን ባለበት በቆመበት፣ በከፊል በግጭቱ ምክንያት፣ ቻይና “ያለ ደኅንነት እና መረጋጋት ልማት የለም” የሚል እምነት እየተረጋገጠ ነው።  ነገር ግን ውስብስብ በሆነ የፖለቲካ እና የጎሳ አውድ ውስጥ ጣልቃ ሳይገባ ለደህንነት እና መረጋጋት አስተዋፅኦ ማድረግ ለቻይና ፈታኝ ችግር እየሆነ መጥቷል።

 ብጥብጡ እየተባባሰ ቢመጣም የዩኤን የፀጥታው ምክር ቤት ይህንን ችግር ለመፍታት ቀርፋፋ ነው፣በዋነኛነት በቻይና ባህላዊ የሉዓላዊነት ስጋቶች።  ኢትዮጵያ የቤጂንግን አቋም በደስታ ተቀበለች፣ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴሩ ቻይና በቅርቡ “ኢትዮጵያ የራሷን ችግሮች መፍታት ስለምትችል በኢትዮጵያ መንግስት እንቅስቃሴ ውስጥ የውጭ ሃይል ተሳትፎ አስፈላጊ እንዳልሆነ” በመገንዘቧ አመስግኗል።

 የአሜሪካ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት ግን ኢትዮጵያን አበሳጭቷታል።  የዩናይትድ ስቴትስ የአፍሪካ ቀንድ ልዩ መልዕክተኛ የቢደን አስተዳደር የተባበሩት መንግስታት ድርጅትን ጨምሮ “ይህን ቀውስ በአለምአቀፍ አጀንዳ ለማስቀጠል ሳትታክት እየሰራ ነው” ብለዋል።  የአብይ መንግስት በትግራይ ለሚፈጽመው "ዓለም አቀፍ እውቅና ያለው ከፍተኛ የሰብአዊ መብት ጥሰት" ምላሽ ለመስጠት፣ ዩናይትድ ስቴትስ በቅርቡ ኢትዮጵያ ለማቆየት የምትፈልገውን የንግድ ጥቅማጥቅሞችን በማውጣት እና ተባባሪ በሆኑ የኢትዮጵያ መንግስት ባለስልጣናት ላይ ያነጣጠረ የአሜሪካ ማዕቀብ ተፈቅዶለታል።  ዶ/ር አብይ በትግራይ ያለውን ሰብአዊ ቀውስ ለመፍታት በቅርቡ ወደ ኢትዮጵያ ባደረጉት ጉብኝት ከዩኤስኤአይዲ አስተዳዳሪ ሳማንታ ፓወር ጋር ለመገናኘት ፈቃደኛ አልሆኑም ።ይህ ቀውስ እየጨመረ በመምጣቱ በአሜሪካ እና በኢትዮጵያ ግንኙነት ላይ ውጥረት እየጨመረ መምጣቱን ያሳያል ።

 ስትራተጂያዊ ፉክክር ወይስ ዲፕሎማሲ?

 ዩናይትድ ስቴትስ ኢትዮጵያ ውስጥ ስትራቴጅያዊ ውድቀት ልትፈጥር የምትችልበት ዕድል አለ።  እስከቅርብ ጊዜዎቹ ችግሮች፣ እና ቻይና በሀገሪቱ ላይ እያደገች ያለች ቢሆንም፣ ዩናይትድ ስቴትስ እና ኢትዮጵያ የረጅም ጊዜ የኢኮኖሚ እና የጸጥታ አጋሮች ናቸው።  እና ዋሽንግተን ይህን ቀውስ ለመፍታት ዲፕሎማሲያዊ ጥረቶችን ባይመራም, ጉልህ ተጫዋች ነበር.  የኢትዮጵያ እና የዩናይትድ ስቴትስ ግንኙነት እየሻከረ ባለበት በአሁኑ ወቅት ኢትዮጵያ ለበለጠ ድጋፍ ወደ ቻይና ዞር ብላ እንደምትቀጥል ቤጂንግ ከአሜሪካ ጋር ባላት ስልታዊ ፉክክር ነጥብ እያስመዘገበች እንደሆነ ሊሰማት ይችላል።

 የ2020 USIP ሪፖርት በቻይና በቀይ ባህር አካባቢ ያላትን ተሳትፎ አስመልክቶ “ምንም እንኳን አለመረጋጋት የዩኤስ ስትራቴጂካዊ ውድቀትን ትረካ በመመገብ ቻይናን በአንዳንድ መንገዶች የጠቀማት ቢሆንም ቤጂንግ ከወደቁ መንግስታት የጸዳ የተረጋጋ ክልል ላይ የበለጠ ፍላጎት አላት።  ሆኖም፣ “የቻይና ኢኮኖሚ ወይም የፀጥታ ፍላጎት በከፍተኛ ሁኔታ የተጋረጠባቸው አጫጭር ሁኔታዎች… ቤጂንግ ክልላዊ ፉክክር በመድረኩ ውስጥ ግጭቶችን እንዳያባብስ ተጽዕኖዋን ልትጠቀም አትችልም” ሲል ደምድሟል።  በምትኩ ቤጂንግ “የማግለል” ፖሊሲን ትለማመዳለች።

 ቻይና ግን በኢትዮጵያ ውስጥ ከየትኛውም የአፍሪካ ሀገር የበለጠ ስጋት አለባት ማለት ይቻላል።  ኢትዮጵያ በአገሪቷ ውስጥም ሆነ ከድንበሮቿ ባሻገር ተጨባጭ የቻይና ኢኮኖሚያዊ ጥቅሞችን በሚያበላሽ ጎዳና ላይ ትገኛለች።  አንዳንዶች ቻይና የአቢይ መንግስትን ለመደገፍ የምታደርገውን ጥረት እንደምትቀጥል ጠቁመዋል።  ቤጂንግ ከአንፃራዊነት ተለያይታ እንድትሄድ ጫና ሊደረግባት ይችላል ወይ? አዎንታዊ ዲፕሎማሲያዊ ሚና እንድትጫወት?

 ሁሉም ሃይሎች እና ተጫዋቾች ለሰላም ያስፈልጋሉ።

 የአሜሪካ ዲፕሎማሲ በምክንያት እየታገለ ነው።  ቻይና ከህወሀት ጋር በመተባበር ወደ ንቁ ዲፕሎማሲያዊ ስራ ብትሰራ ወይም የፖለቲካ ካፒታል ተጠቅማ የአብይ መንግስት ላይ ጫና ብታደርግ ኖሮ ከፊት ለፊቷ በጣም ፈታኝ ስራ ይጠብቃታል።  በሰላማዊ ዜጎች ላይ ጨምሮ እያደገ የመጣው ጥቃት የኢትዮጵያን የጎሳ እና የክልል መከፋፈል እያባባሰ ነው።  በአፍሪካ እያደገ የመጣው የቻይና ተጽእኖ የአሜሪካ ስጋት የአስተዳደር፣ የሰብአዊ መብቶች እና የኢኮኖሚ እና የስትራቴጂክ ውድድር ጉዳዮችን በትክክል ይነካል።  ነገር ግን የቻይና ተጽእኖ ባለፉት ሁለት አስርት ዓመታት በአፍሪካ ውስጥ በከፍተኛ ሁኔታ እየሰፋ ቢሄድም, ግን ገደብ አለው.  ብዙ ኢንቨስትመንቶች ቢኖሯትም ቻይና ብቻዋን የምትሰራው ኢትዮጵያን በከፍተኛ ሁኔታ የሚያሰጉትን የአንድነት እና የብጥብጥ ኃይሎች ለማስቆም አቅም የላትም።

 የኢትዮጵያን ሰላም ለማስፈን ድርድር እና ተግባራዊ ሊሆን የሚችል ክልላዊ የሃይል ሚዛን የሚደፉ አዳዲስ የፖለቲካ ዝግጅቶችን መተግበር ይጠይቃል።  ይህ በዋናነት ኢትዮጵያውያን እንዲወስኑ ነው - ነገር ግን የውጭ ወገኖች ለሰላም የሚያስፈልጉትን ድርድር ሊያበረታቱ ይችላሉ።  አሁን ኮርሱን ለመቀየር እና ዓለም አቀፍ አቀራረብን ለማጠናከር እድሉ አለ.  ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ ውይይቱን ለመደገፍ ፈቃደኛ መሆናቸውን ጠቁመው አንዳንድ ቁልፍ - ግን ሁሉንም አይደሉም - የፖለቲካ እስረኞችን ለቋል።  የትግራይ መንግስት ወታደሮቹ ወደ ትግራይ መውጣታቸውን አስታውቆ ድርድር እንዲደረግ ጠይቋል።  ዓለም አቀፉ ማህበረሰብ - ምዕራባውያን ብቻ ሳይሆኑ ሁሉም ሰው - በእርግጠኝነት የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ዘላቂነት ለቀጣናዊ መረጋጋት እና ለኢትዮጵያ እንደ ሉዓላዊ አካል ህልውና ቁልፍ መሆኑን አምኗል።  በዚህ ወቅት ቻይናን ጨምሮ የውጭ ባለድርሻ አካላት የተቀናጀ ጥረት ወሳኝ ነው።

 የቢደን አስተዳደር ዲፕሎማሲያዊ ጥረቱን በሚተገበርበት ጊዜ የቻይናን ኢኮኖሚያዊ ተጋላጭነት እና የመረጋጋት ድርሻ ሊገነዘብ ይገባል።  ዩናይትድ ስቴትስ በቻይና ላይ የአፍሪካ ኅብረት ጫና በመፍጠር የአብይ መንግሥት በጦር ኃይሎች የበላይ ሆኖ፣ ትርጉም ያለው ድርድር እንዲከተልና ግጭቱን በሰላማዊ መንገድ እንዲፈታ ለማበረታታት ዓላማ ማድረግ አለባት።  የቤጂንግን "ጣልቃ-አልባ" አቀማመጥ እንዳያበላሹ የቻይናውያን ጥረቶች ከጀርባው ሊመጡ ይችላሉ.

 ምናልባትም ቤጂንግ በኢትዮጵያ ገንቢ አፍሪካዊ ዲፕሎማሲ ላይ ፍላጎት የሌላት እና ዲፕሎማሲያዊ ጥረቶች ሲከሽፉ ለማየት እራሷን ትመርጣለች ምናልባትም ከአሜሪካ የኢኮኖሚ ውድቀት የተወሰኑ ቁርጥራጮችን እንደምትወስድ መገመት ይቻላል ።  ነገር ግን ቤጂንግ በኢትዮጵያ ካላት ከፍተኛ ድርሻ አንፃር ገንቢ በሆነ መልኩ ካልተሰማራ ለአፍሪካ ሰላም የት ይሰራሉ?  በየእለቱ ግጭት የበርካታ ኢትዮጵያውያን ህይወት በአሳዛኝ ሁኔታ ሲጠፋ ይታያል - ቤጂንግ የአፍሪካ መፍትሄ አካል ትሆናለች ወይስ የአፍሪካ ቀውስ እንዲቀጥል ትፈቅዳለች?

 USIP