የኢትዮጵያ ሕገ መንግሥት ጉዳይ

ሕገ መንግሥት ማውጣት

 ሕገ መንግሥት ሁሉም ሌሎች የሀገሪቱ ሕጎች የተመሰረቱበትና መስማማት ያለባቸው መሠረታዊ ሕግ ነው።  ህገ መንግስቱ የሀገሪቱን ባህሪ እና የመንግስት አወቃቀር የሚገልጽ የተጻፈ (አንዳንድ ጊዜ ያልተፃፈ) መሰረታዊ ፍቺ ነው።

 የአንድ ብሔር ሕገ መንግሥት ማርቀቅና ማፅደቅ ላይ የሕግ አውጪ አካል በቀጥታ ተሳትፎ ማድረጉ በአንጻራዊ ሁኔታ ያልተለመደ አጋጣሚ ነው።  ነገር ግን የተመረጡ ተወካዮች እንደዚህ አይነት ወሳኝ ሰነድ በማዘጋጀት ላይ በንቃት መሳተፍ አለባቸው የሚለው አዝማሚያ እያደገ ነው.

 የሕገ መንግሥት ግንባታ ዓላማዎች: ;

 የሚጋጩ ቡድኖችን ማስታረቅ

 የሀገር አንድነትን ማጠናከር

 ሰዎችን ማበረታታት እና በህዝባዊ ህይወት ውስጥ እንዲሳተፉ ማዘጋጀት

 አገራዊ ግቦችን ማብራራት

 እውቀትን ማሳደግ እና የመንግስትን ህጋዊነት ማሳደግ

 የሕገ መንግሥት አጻጻፍ ብዙውን ጊዜ በልዩ ሁኔታዎች ውስጥ ይከሰታል፣ ለምሳሌ የአንድ ብሔር ነፃነት ወይም አብዮት ወይም የፖለቲካ ከአንዱ የመንግሥት ዓይነት ወደ ሌላ ከተሸጋገረ በኋላ።  በሕገ መንግሥት ላይ ማሻሻያ ማድረግ የተለመደ ነገር ቢሆንም፣ በአገሪቱ መሠረታዊ ሕግ ላይ የሚደረጉ ማናቸውም ለውጦች በከፍተኛ ጥንቃቄ መደረግ አለባቸው።

 የሕገ መንግሥት አጻጻፍ ወሳኝ ገጽታ ሰነዱ የብዙሃኑን የአገሪቱን ዜጎች ፍላጎት የሚያንፀባርቅ መሆኑን ማረጋገጥ ነው።  ህገ መንግስት በጋራ መግባባት ላይ የተመሰረተ እና ሰነዱ በአንድ ሀገር ውስጥ ያሉ ሁሉም ዜጎች የሚስማሙባቸውን መርሆዎች የሚያንፀባርቅ መሆን አለበት።  ሕገ መንግሥት ከፓርቲያዊ ፖለቲካ በላይ መሆን ያለበት ሲሆን የትኛውም ፓርቲ ወይም የፖለቲካ ቡድን የሚያከብረውን የመንግሥትና መስተጋብር ሁኔታዎችን መግለጽ አለበት።

 ሕገ መንግሥት የሚረቀቅባቸው የተለያዩ መንገዶች በዜጎች ቀጥተኛ ተሳትፎ፣ የተሰየመ የባለሙያዎች ቡድን እና የተወካዮች አካል ናቸው።  ከተመረጠ አካል ጋር በተያያዘ፣ ሚናው የተገደበ ወይም በጣም ንቁ ሊሆን ይችላል፣ ከእነዚህም ውስጥ፡-

 • Adoption- ትንሽ የስራ ቡድን ወይም የመንግስት ሚኒስቴር ህገ መንግስቱን ጽፎ ሁሉንም ምክክር ሲያካሂድ እና የመጨረሻውን ረቂቅ ለፓርላማ አቅርቦ ይፀድቃል።

 • ምክክር - ቋሚ ወይም ጊዜያዊ ጉባኤ የሕገ መንግሥት ረቂቅ ቀርቦ በሰነዱ ላይ ማሻሻያዎችን ከማሳየቱ በፊት ህዝባዊ ምክክር ማድረግ እና ከዜጎች እና ድርጅቶች አስተያየት መጠየቅ ነው።

 • ረቂቅ - ፓርላማው ቋሚም ይሁን ጊዜያዊ የሕገ መንግሥቱን የቃላት አወጣጥ የማዘጋጀት ኃላፊነት አለበት።  ሰነዱ ከመዘጋጀቱ በፊት እና/ወይም በኋላ ጉባኤው የህዝብ አስተያየትን በመመካከር መፈለግ አለበት።  የመጨረሻውን ሰነድ ማፅደቅ በጉባኤው ላይ ሊቆይ ይችላል ወይም ህዝበ ውሳኔ ሊያስፈልግ ይችላል.

 በሕገ መንግሥቱ ውስጥ የሕገ መንግሥት ማኅበራት ሚና

 “የሕገ መንግሥት ጉባኤ” የሚለው የጋራ ሐረግ ፋይዳው “የሕገ መንግሥት ሥልጣን” ያለውን ሕዝብ የሚወክል አካልን የሚያመለክት መሆኑ ነው።  ጉባኤ ማለት ብሔርን የሚወክል፣ ቢያንስ ቢያንስ የአገሪቱን ሕገ መንግሥት ረቂቅ በዝርዝር የመወያየትና ያንን ረቂቅ የማፅደቅ ኃላፊነት የተቋቋመ አካል ነው።  የመጀመሪያውን ረቂቅ የማዘጋጀት ተግባር ሊኖረውም ላይኖረውም ይችላል፣ ወይም ወደ ህግ የማውጣት የመጨረሻ ሀላፊነት ሊኖረው ይችላል።

 የሕገ መንግሥት ጉባኤዎች በመጠን እና በስብስብ እና አባሎቻቸው እንዴት እንደሚመረጡ ይለያያሉ።  ቢያንስ ተወያይተው ሕገ መንግሥት ማፅደቅ ቢገባቸውም በተግባራቸውም ይለያያሉ።

 በህገ-መንግስታዊ ሂደት ውስጥ የህግ አውጭው ሚና

 ፓርላማው ስለ ሕገ መንግሥቱ ተግባራት ሊኖረው ወይም ሊሰጥ ይችላል-

 በህገ መንግስቱ ይዘት ላይ ሂደቶችን መስራት እና ክርክር ማድረግ

 የሂደቱን ማዋቀር ህጎችን ያስተላልፉ

 የሕገ መንግሥት ኮሚሽን አባላትን ይሾሙ

 ለሂደቱ አስፈላጊ በሆኑ ሀብቶች ላይ ድምጽ ይስጡ

 ሂደቱን በበላይነት ይቆጣጠሩ

 አተገባበሩን በህግ መደገፍ

 የሕገ መንግሥት ማዕቀፎችን ለማዘጋጀት ተቋማት እና ሂደቶች

 ከግቦች በተጨማሪ በሂደቱ ውስጥ ባሉ ተቋማት እና ሂደቶች ላይ መስማማት የተለመደ ነው.  ይህ አብዛኛውን ጊዜ የሕግ አውጪው ወይም የአስፈጻሚው አካል ኃላፊነት ነው።  1/2

ህጋዊ ሁኔታ ስምምነት የተደረገባቸውን ተግባራት ለማመልከት መስፈርት ነው.  አንዳንድ ጊዜ በፓርላማው ዝርዝር ተግባር ሥር ይሰደዳል እና በሌሎች ሁኔታዎች ደግሞ ሂደቱ በቀድሞው ሕገ-መንግሥታዊ መሣሪያ ውስጥ ተደንግጓል።

 የሕገ-መንግሥቱን ሂደት መደገፍ

 በፓርላማ ልማት ዘርፍ የሕገ መንግሥት ይዘት የሚወሰነው በብሔረሰቡ ዜጐች እንደሆነ በአጠቃላይ መረዳት ተችሏል።  ይሁን እንጂ የአቅም ድጋፍ ሊደረግበት የሚችልበት ሥራ ሁለት ገጽታዎች አሉት.

 የሕገ መንግሥት ጉባኤን መደገፍ፡ በመጀመሪያ የሕገ መንግሥት ምክር ቤት ለመፍጠር ውሳኔ ከተላለፈ በጊዜያዊ ተቋሙ ልማት ላይ ድጋፍ ሊደረግ ይችላል።  ሕገ መንግሥት የማውጣትና የማጽደቅ ዋና ሥልጣን ያለው እንደ ፓርላማ የሚሠራ አካል ነው።

 ህዝባዊ ምክክር፡- ምንም እንኳን የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ቢመረጥም እና አባላቱም ዜጎችን እንዲወክሉ ቢመረጡም ምንጊዜም በህገ መንግስቱ ይዘት ላይ ሰፊ ህዝባዊ ውይይት ማድረግ ጥሩ ነው።  የምክክሩ መጠን በጨመረ ቁጥር የሰነዱ ሕጋዊነት ከአንድ ሀገር ዜጎች ጋር የበለጠ ይሆናል።

የኢትዮጵያን ህግመንግስት ለማሻሻል በመጀመሪያ ሕግመንግስታዊ እዉቀትና ፈደራላዊ አመለካከት ያላቸው ከፈደሬሽኑ አባል ክልሎች የተወጣጡ ባለድርሻ አካላት ማለትም ከመንግስት ብቻ ሳይሆን ተቃዋሚ የፖለቲካ ድርጅቶችና ሲቪክ ማህበረሰብን አካቶ መ ቋቋም አለበት. ይሄ የሞያተኖችና ፖለትከኞች ቡድን እንደየ ሕዝብ ብዛቱ በሁሉም ክልል ከተለያዩ የማህበረሰብ ክፍሎች ጋር ዉይይት አድርጎ ህገመንግስታዊ ስታንዳርድ የጠበቀ ጥናት አድርጎ ማቅረብ እንጂ በጥቂት ግለሰቦች ያዉም መንግስት ያቋቋማቸዉም ቢሆን ያንድ ፖለቲካ ፓርቲ ፍላጎት ለማሟላት በጥቂት ቀናት በዚህ ፍጥነት የሚቀርብ መሆን የለበትም. አሁን ቀረቡ በተባሉ የህገመንግሥቱ አንቀፆችና ወዴት ሊሻሻሉ ነው የሚለው ለምን ብዙ ምሁራንና ፖለቲከኞችን አነጋገረ(እንዲያጉረመርሙ አደርገ ራሱ ጥናቱ መስፈርቱን አለማሟላቱን ያመልክታል.

ብዙዉን ጊዜ ጥናት አጥኚውን ራሱን, የሚያዘጋጀውን መጠይቅና የሚጠይቃቸዉን ሰዎች አይነትና ብዛት ይመስላል. ህገመንግስት, በተለይ የፌደራል ስርዓት ተከታይ ሀገሮች ህገመንግስት 'multi diversified interst' ያለው መህበረሰብን የያዘን ህገመንግስት ለማሻሻል የሚደርገው ጥናት የሰርገኛ መጣ በርበሬ ቀንጥሱ አይነትና መጉረምረም ያለበት ከሆነ በተለይ ምሰሶ(pilar) አንቀፆችን ነቅንቆ ወደሀገር ማፍረስ ያደርሳልና ከፍተኛ ጥንቃቄ ያስፈልጋልና እንደገና ከላይ በገልፅኩት አቃፊ በሆነ መልኩ ጥናትና ዉይይት ተደርጎበት ቢቀርብ ይሻላል እላለሁኝ.

    

የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ሕገ መንግሥትን ለማሻሻል የሕገ መንግሥቱ አሠራር።

አንቀጽ 104. ማሻሻያዎችን መጀመር

 ማንኛውም የሕገ መንግሥት ማሻሻያ ሐሳብ በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በሁለት ሦስተኛ ድምፅ ወይም በፌዴሬሽን ምክር ቤት በሁለት ሦስተኛ ድምፅ ወይም ከአባል ክልሎች አንድ ሦስተኛው የክልል ምክር ቤቶች ድምፅ ከተደገፈ። የፌዴሬሽኑ ምክር ቤት በአብላጫ ድምፅ የደገፈው ለሰፊው ሕዝብና የሕገ መንግሥቱ ማሻሻያ ለሚመለከተው አካል ለውይይት እና ውሳኔ ይሰጣል።

 አንቀጽ 105. የሕገ መንግሥት ማሻሻያ

 1. በዚህ ሕገ መንግሥት ምዕራፍ ሦስት የተገለጹት ሁሉም መብቶችና ነፃነቶች፣ ይህ አንቀፅ እና አንቀጽ 104 የሚሻሻሉት በሚከተለው መንገድ ብቻ ነው።

 (ሀ) ሁሉም የክልል ምክር ቤቶች ማሻሻያውን በአብላጫ ድምፅ ሲያፀድቁ፣

 (ለ) የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ሲሆን. በሁለት ሦስተኛ ድምጽ የቀረበውን ማሻሻያ ያፀድቃል; እና

 (ሐ) የፌዴሬሽኑ ምክር ቤት ማሻሻያውን በሁለት ሦስተኛ ድምፅ ሲያፀድቀው።

 2. በዚህ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ 1 ከተመለከቱት በስተቀር ሁሉም የዚህ ሕገ መንግሥት ድንጋጌዎች ሊሻሻሉ የሚችሉት በሚከተለው መንገድ ብቻ ነው።

 (ሀ) የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤትና የፌዴሬሽን ምክር ቤቶች በጋራ ባደረጉት ስብሰባ ማሻሻያ የቀረበውን በሁለት ሦስተኛ ድምፅ ሲያፀድቁ፣ እና

 (ለ) የፌዴሬሽኑ አባል ክልሎች ምክር ቤቶች ሁለት ሦስተኛው ማሻሻያውን በአብላጫ ድምፅ ሲያፀድቁ።